Белорусский государственный архив-музей литературы и искусства

Імя Валянціны Коўтун увайшло ў беларускую літаратуру ў сярэдзіне 1960-х гадоў і стала адным са знакавых у яе гісторыі. Трываласць памяці пра пісьменніцу ўгрунтавана яе таленавітымі творамі, тым, што свой творчы лёс звязала з вялікімі дзяячкамі беларускага народа Еўфрасінняй Полацкай і Алаізай Пашкевіч (Цёткай), тым, што сама несла народу асвету і сцвярджала ўпэўненасць у перамозе Дабра.

Коўтун Валянціна Міхайлаўна (па мужу Новік) нарадзілася 6 красавіка 1946 г. у вёсцы Дземяхі Рэчыцкага раёна Гомельскай вобл. у сям’і настаўнікаў Міхаіла Фёдаравіча і Ганны Раманаўны Колтунаў. Сем класаў будучая паэтэса скончыла ў Сушыцкай сярэдняй школе, а пасля пераводу бацькоў на працу ў Жабчыцкую пачатковую школу, вучылася ў бліжэйшай Малоткавіцкай СШ, якую скончыла ў 1963 г. 1 верасня таго ж года Пінскім райана была накіравана на працу піянерважатай у Паршэвіцкую СШ (цяпер Бярозавіцкая), дзе працавала да верасня 1964 г. У верасні 1964 г. стала студэнткай рускага аддзялення філалагічнага факультэта Львоўскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Івана Франко. 9 красавіка 1968 г., шляхам пераводу з Львоўскага ўніверсітэта, была залічана на 4 курс рускага аддзялення філалагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўніверстэта. Поўны курс універсітэта скончыла ў 1969 г. і была накіравана на працу настаўнікам рускай мовы і літаратуры ў Гудагайскую вячэрнюю школу Астравецкага раёна Гродзенскай вобл. Але да працы ў названай школе не прыступіла і была перанакіравана ў Варнянскую сярэднюю школу таго ж Астравецкага раёна. 25 жніўня 1970 г. на падставе ўласнай заявы была звольнена з працы настаўніка і ўжо на наступны дзень залічана на пасаду літаратурнага кансультанта ў рэдакцыю “Сельскай газеты”. У газеце В.М.Коўтун працавала амаль 6 гадоў. Гэта былі гады яе актыўнай творчай працы і творчага сталення, калі выйшла ў друку некалькі дзесяткаў паэтычных твораў, першы зборнік “Каляровыя вёслы”, адбылося многа знакавых сустрэч і падзей, якія адыгралі ў лёсе пісьменніцы выдатную ролю. Важным у яе жыцёвым выбары быў пераход 16 ліпеня 1976 г. на пасаду літаратурнага супрацоўніка часопіса “Полымя”. Праз тры гады, 3 верасня 1979 г., В.М.Коўтун была прызначана на пасаду рэдактара крытыкі і літаратуразнаўства названага часопіса. У гэты ж перыяд яна скончыла завочна аспірантуру БДУ і ў 1979 г. у Інстытуце мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН БССР абараніла кандыдацкую дысертацыю па тэме “Паэтычная структура беларускай пазаабрадавай песні пра каханне”.

3 лістапада 1982 г. стала намеснікам галоўнага рэдактара толькі што створанага выдавецтва “Юнацтва”. Але на пасадзе намесніка галоўнага рэдактара прабыла нядоўга і папрасілася на больш актыўную творчую працу з аўтарамі. Так 19 красавіка 1983 г. была пераведзена на пасаду загадчыка рэдакцыі літаратуры для юнацтва. Адпрацаваўшы ў выдавецтве сем гадоў, 29 снежня 1989 звольнілася з фармулёўкай “у сувязі з выхадам на творчую працу”. Узяўшы кароткую паўзу, В.М.Коўтун 14 мая 1990 г. вярнулася да працы ў часопісе “Полымя” ў якасці старшага рэдактара аддзела прозы і з 1 снежня гэтага ж года стала рэдактарам аддзела крытыкі і літаратуразнаўства. 2002 год прынёс вялікія змены ў жыццё літаратурнай перыёдыкі Беларусі. Рэдакцыі газеты “Літаратура і мастацтва”, часопісаў “Полымя”, “Нёман”, “Маладосць” і інш. былі аб’яднаны ў адзіную Рэдакцыйна-выдавецкую ўстанову “Літаратура і мастацтва” і В.М.Коўтун, не пакідаючы свайго працоўнага месца, 17 ліпеня 2002 г. была залічана рэдактарам аддзела “рэдакцыя часопіса “Полымя” названай рэдакцыйна-выдавецкай ўстановы. Для пісьменніцы гэта быў вельмі няпросты перыяд: арганізацыйныя складанасці новастворанай РВУ, унутраныя канфлікты моцна адбіваліся на творчых планах. 29 кастрычніка 2003 г. В.М.Коўтун звольнілася з працы ў РВУ па ўзгадненні бакоў, каб цалкам прысвяціць час ажыццяўленню творчых задум. Пісьменніца працуе над раманам “Пакліканыя”, драматычнымі творамі, цыклам вершаў “Малітва да Калымы”, якія яна стварыла пад імем Лесі Беларускі. Праз тры гады В.М.Коўтун зрабіла яшчэ адну спробу вярнуцца да рэдакцыйнай працы. 6 сакавіка 2006 г. яна была прынята на пасаду рэдактара аддзела “рэдакцыя часопіса “Маладосць” Рэдакцыйна-выдавецкай ўстановы “Літаратура і мастацтва”. Па сканчэнні працоўнай дамовы 5 сакавіка 2007 г. яна звольнілася і больш да рэдакцыйнай працы не вярталася.

Першыя паэтычныя творы В.М.Коўтун надрукавала ў 1966 г. у львоўскай газеце “Ленінська молодь” у перакладзе на ўкраінскую мову. У гэтым жа годзе яе вершы з’явіліся ў газеце “Літаратура і мастацтва” (“Чорны бусел”, “Золак – лось сахаты…”, “Над вёскаю зялёныя аблокі…” і інш.) і газеце “Чырвоная змена”. Выдала зборнікі вершаў і паэм “Каляровыя вёслы” (1971), “На ўзлёце дня” (1977), “На зломе маланкі” (1981), “Мы робім казку” (1983), “Метраном” (1985), “Вясёлы заасад”(1986), “Лісты да цябе” (1988), “Свяча любові” (2006), “Малітва да Калымы” (2009). За кнігу “Метраном” паэтэса ў 1986 г. была адзначана Літаратурнай прэміяй Саюза пісьменнікаў Беларусі імя А.Куляшова.

В.М. Коўтун з’яўляецца аўтарам шэрагу празаічных твораў, сярод якіх раман “Крыж міласэрнасці” (1988), прысвечаны выдатнай беларускай паэтэсе і грамадскай дзяячцы Алаізе Пашкевіч (Цётцы), раман “Пакліканыя” (2007), прысвечаны беларускай асветніцы Еўфрасінні Полацкай, а таксама шматлікія апавяданні, частка якіх склала выдадзены ў 1988 г. зборнік “Калінавая гронка залатая”. Апошнія гады жыцця В.М.Коўтун працавала над раманам пад рабочай назвай “Над садам Іарданскім”, які так і не быў завершаны.

Выявіла сябе В.М.Коўтун і як таленавіты драматург. Пра гэта яскрава гавораць яе п’еса “Вясельны хутар”, прысвечаная выдатнай беларускай паэтэсе Яўгеніі Янішчыц, драматычная містэрыя “Крыж Ігуменні”, драма “Шлях палачанкі”, якая атрымала назву першага беларускага хрысціянскага эпасу. В.М. Коўтун стварыла сцэнарыі і лібрэта паводле сваіх раманаў “Крыж міласэрнасці” і “Пакліканыя”, а ў 1994 г. па яе, сумесна з Ф.Коневым, сцэнарыі па рамане “Крыж міласэрнасці” быў пастаўлены аднаіменны фільм.

В.М.Коўтун вядомая і як перакладчыца мастацкай літаратуры з балгарскай, літоўскай, польскай, рускай, украінскай і іншых моў. Яна пераклала паэтычныя творы В.Радзінскай (Балгарыя), А.Балтакіса (Літва), М.Траат (Эстонія), Б.Грушкі-Чыж (Польшча), Б.Алейніка, Л.Кастэнка, Р.Лубкіўскага (Украіна), М.Камісаравай (Расія), Нізамі і інш., празаічныя творы А.Забужкі і У.Нястайкі з украінскай, Р.Эзеры з латышскай і інш.

Выдатны ўнёсак зрабіла В.М.Коўтун і ў беларускае літаратуразнаўства. Яе даследчыцкаму пяру належаць працы па гісторыі беларускай літаратуры і міжлітаратурных сувязяў, народнай творчасці, сярод якіх “Святло народнага слова:Паэтычны лад беларускай народнай песні” (1984), “Крыніца паэзіі: На шляхах эпізацыі” (1987), шматлікія артыкулы аб творчасці Цёткі, Янкі Купалы, Максіма Танка, Пімена Панчанкі і інш.

Творчую, навуковую і рэдакцыйную працу В.М.Коўтун сумяшчала з актыўнай грамадскай працай. У 1993 г. па яе ініцыятыве і пад яе кіраўніцтвам быў створаны Усебеларускі жаночы фонд Еўфрасінні Полацкай, культурна-асветніцкая грамадская арганізацыя, якая плённа працавала да 2005 г. За дванаццацігадовы перыяд дзейнасці Фонду, і найперш неверагоднымі стараннямі В.М.Коўтун, арганізоўвалася асветніцкая праца сярод насельніцтва, праводзіліся міжнародныя кангрэсы, канферэнцыі, творчыя сустрэчы, наладжвалася  міжнароднае супрацоўніцтва, на выдатным узроўні тварылася народная дыпламатыя. У гэты перыяд В.М.Коўтун праявіла сябе і як лідар беларускага жаночага руху і яго палымяны публіцыст.

Выдатная дачка свайго народа, нястомная працаўніца Валянціна Міхайлаўна Коўтун пайшла з жыцця раптоўна 30 красавіка 2011 г., адсвяткаваўшы толькі што свой шасцідзесяціпяцігадовы юбілей. Нам пакінула мноства шчырых і светлых твораў і вялікі прыклад працалюбства, волі, самаахвярнасці і бязмежнай любові да Чалавека.

“Калі мембранай стала ўся айчына, -

Мы з ёй нязменна правяраем слых.

Ці ж важна, як жывецца мне, адзінай,

Калі жывеш, як за сябе, за ўсіх.”

(“На самай звонкай ноце…”)